Dünya okeanı və onun hissələri

Yazar
02-fev-2025, 14:11
267 Baxış

Dünya okeanı hidrosferin əsas hissəsidir. Onu təşkil edən sular Yerin ¾ hissəsini örtür. Dünya okeanı vahiddir, heç yerdə kəsilmir, sərbəst olaraq bir okeandan digərinə keçmək mümkündür. Ona görə quruya rast gəlmədən Yerin ətrafına dolanmaq mümkündür.

Dünya okeanı materiklər vasitəsilə okeanlara bölünür. Hidrosferin əsas hissəsini, yəni 96,5%-ni okeanlar və dənizlər təşkil edir. Okeanlar materikləri və adaları əhatə edir. Planetimizdə 4 okean var: Sakit okean, Atlantik okeanı, Hind okeanı, Şimal Buzlu okeanı.

Okeanların sahəsi

Sakit okean - ən böyük və ən dərin okeandır. Sahəsinə görə Sakit okean Yerin bütün quru hissəsindən böyükdür. Sakit okean qərbdə Avrasiya və Avstraliya, şərqdə Şimali və Cənubi Amerika, cənubda Antarktida ilə əhatə olunur. Sahəsi 179,5 mln. km², suyunun həcmi 710 mln. km³, ən dərin yeri Marian çökəkliyində 11022 m-dir.
Sakit okeanın sahili seysmik zonada yerləşir. Okean dibinin relyefi çox müxtəlifdir. Burada bir neçə min km-ə qədər uzanan silsilələr, yüksəkliklər və çökəkliklər yerləşir. Okeanda müxtəlif balıq növlərinə rast gəlinir.

Sakit okean

Atlantik okeanı sahəsinə görə Sakit okeandan sonra ikinci yerdədir. Atlantik okeanı şimaldan Antarktidaya qədər 15 min km məsafədə uzanır. Sahəsi 91,6 mln. km², suyunun həcmi 329 mln. km³, ən dərin yeri Puerto- Riko çökəkliyində 8742 m-dir.
Atlantik okeanı qərbdə Şimali Amerika və Cənubi Amerika materikləri, şərqdə Avrasiya və Afrika ilə, cənubda Antarktida ilə əhatə olunur. Atlantik okeanının ekvator hissəsində okean suyunun temperaturu 28°C-dir, ucqar cənub və şimal hissələrdə okean suları donaraq üzən buzlara çevrilir. Atlantik okeanı müxtəlif minerallarla zəngindir.

Atlantik okeanı

Hind okeanı sahəsinə görə üçüncü yeri tutur. Hind okeanının çox hissəsi Cənub yarımkürəsində yerləşir. Okean 4 materiklə - şimalda Avrasiya, qərbdə Afrika, şərqdə Avstraliya, cənubda Antarktida ilə əhatə olunur. Sahəsi 76,3 mln. km², suyunun həcmi 282 mln. km³, ən dərin yeri Zond (Yava) çökəkliyində 7729 m-dir.
Hind okeanında dənizlər və körfəzlər digər okeanlara nisbətən azdır. Okeanda Ərəbistan və Qırmızı ən böyük dənizlər, Benqal, Böyük Avstraliya ən böyük körfəzlərdir.
Hind okeanının dibində dağlar, təpələr, çatlar və çökəkliklər var. Okean suyunun orta temperaturu 20°C-dir. Antarktidaya yaxın ərazilərdə isə bu göstərici 0°C və daha aşağı olur. Buna baxmayaraq, Hind okeanı kifayət qədər istidir. Okeanın faunası bir çox əlamətlərinə görə Sakit okeana bənzəyir. Hind okeanı həm də minerallarla zəngindir. İran körfəzində ən böyük neft yataqları yerləşir.

Hind okeanı

Şimal Buzlu okeanı-sahəsinə görə ən kiçik okeandır. Onun çox hissəsi buzla örtülmüşdür. Şimal Buzlu okeanı Avrasiya və Şimali Amerika materiklərinin sahilləri ilə əhatə olunur. Sahəsi 14,0 mln. km², ən dərin yeri Qrenlandiya dənizində 5527 m-dir..Şimal Buzlu okeanında böyük körfəzlər azdır.

Şimal Buzlu okeanı

2021-ci il iyunun 8-də Ümumdünya okeanlar günündə Beynəlxalq Coğrafiya Cəmiyyəti Cənub okeanının mövcud olmasını rəsmən tanımışdır. Cənub okeanı Antarktida materikinin sahilləri boyu olan suları 60° cənub enliyinə qədər əhatə edir. Bu sərhədlər daxilində onun sahəsi 20,3 mln. km², ən dərin yeri Cənubi Sandviç çökəkliyində 8425 m-dir.

Cənub okeanı

Dənizlər quru və sualtı maneələr vasitəsilə okeandan ayrılan su sahəsidir. Okeandan təcrid olunmasına görə dənizlər bir-birindən fərqlənir. Qurunun içərisinə daha çox daxil olan dənizlər daxili dənizlərdir. Qara, Azov, Aralıq, Qırmızı, Baltik, Mərmərə və s. dənizlər okeanla boğazlarla birləşir. Materikin sahilində yerləşən kənar dənizlər okeandan adalar vasitəsi ilə ayrılır. Onlar şelf və materik yamacında yerləşir. Berinq, Oxot, Karib, Norveç, Sarı və s. belə dənizlərdir.

Adalararası dənizlər materik sahillərindən kənarda, adalar arasında yerləşir, məsələn: Fillipin, Sulavesi, Yava, Fici və s. Okean və dəniz sularının quruya daha çox daxil olan hissələri körfəz adlanır. Körfəzlərin okeanla təbii sərhədləri olmur. Bəzi dənizlərin adı səhvən körfəz (Meksika, Hudzon), körfəzlərin adı isə dəniz (Ərəbistan) adlandırılmışdır.

Dünya okeanının bir hissəsi boğazlardır. Boğazlar dəniz və okeanları birləşdirməklə su yollarını xeyli qısaldır. Berinq, Zond, Dreyk, Devis boğazları isə okeanları əlaqələndirir.

Bəzən insanlar okean və dənizləri süni yollarla – kanallarla birləşdirirlər. Bunun üçün ən əlverişli yerlər bərzəxlərdir. Bərzəx iki böyük quru sahəsini birləşdirən ensiz quru zolaqlardır (Panama, Süveyş).

Süveyş bərzəxi. Bərzəxdə (Misir dövlətinin ərazisində) Aralıq və Qırmızı dənizləri birləşdirən Süveyş kanalı çəkilib.