CİS ( Coğrafi informasiya sistemləri)
- Yazar
- 16-avq-2024, 13:33
- 145 Baxış
CİS texnologiyaları daim inkişaf edir. Son illər ərzində coğrafi informasiya sistemlərindən istifadə edən istifadəçilər bu texnologiyaların proqram təminatlarından buludda və mobil cihazlar vasitəsilə istifadə oluna bilən alətlərə qədər təkamül etdiyinin şahidi olurlar. Müxtəlif sahələrdə məkansal verilənlərə olan təlabat, tətbiq sahəsinin genişlənməsi bu texnalogiyaların inkişafını zəruri edir.
CİS yer haqqında məlumat yaratmaq və idarə etmək üçün coğrafi texnologiyadan istifadə edir. Ən ciddi mənada bu termin coğrafi məlumatları birləşdirən, saxlayan, redaktə edən, təhlil edən, paylaşan və nümayiş etdirən istənilən informasiya sistemini təsvir edir. CİS proqramları istifadəçilərə əyləncəli məsələlər (istifadəçi tərəfindən yaradılmış axtarışlar) yaratmağa, məkan təfərrüatlarını qiymətləndirməyə, məlumatları, xəritələri və bütün bu funksiyaların mövcud nəticələrini dəyişdirməyə imkan verən resurslardır. Geoməkan resursları məlumatı öz yeri ilə bağlı qiymətləndirmək və bu detalların dəyərini və faydalılığını əhəmiyyətli dərəcədə yaxşılaşdıran tez tanınan xəritələrdə nəticələri təsəvvür etmək imkanı verir.
CİS - məlumatların toplanması, saxlanması, emalı və nümayiş etdirilməsinə xidmət edən informasiya sistemlərinin bir növüdür. CİS-də coğrafi obyektlər (qitələr, ölkələr, şəhərlər, dağlar, düzənliklər, okeanlar, dənizlər və s.) haqqında geniş məlumatlar toplanılır.
Xəritələrin təhlili xeyli vaxt və zəhmət tələb edir. CİS-in köməkliyi ilə müəyyən bir ərazi haqqında dolğun məlumat almaq, məzmunu təbəqələr ilə göstərmək və müxtəlif xəritələri müqayisə etmək mümkündür. CİS müxtəlif tipli xəritələri elektron hala gətirir və ümumiləşdirir ki, bu da gələcəkdə onların istifadəsini asanlaşdırır.
CİS-də daha çox istifadə olunan kartoqrafik kompüter proqramları - Maplnfo Pro, Arclnfo (ESRI), MGE, GEO/SQLvə s-dir.
CİS-in tarixi 1854-cü ildə başlamışdır. Vəba İngiltərənin London şəhərini vurmuşdur. İngilis həkimi John Snow xəstəliyin baş verdiyi yerləri, yolları, əmlak sərhədlərini və su xətlərini xəritələməyə başladı. O, bu xüsusiyyətləri xəritəyə əlavə edəndə maraqlı bir şey baş verdi: O, su xətti boyunca vəba xəstəliyinə tez-tez rast gəlindiyini gördü. John Snowun vəba xəritəsi coğrafiya və ictimai sağlamlıq təhlükəsizliyini birləşdirən böyük hadisə idi. Bu, təkcə məkan təhlilinin başlanğıcı deyildi, həm də bütöv bir tədqiqat sahəsinin “Epidemiologiya – xəstəliyin yayılmasının öyrənilməsi” başlanğıcı idi. Bu günə qədər John Snow epidemiologiyanın atası kimi tanınır. John Snowun işi göstərdi ki, CİS problemin həlli vasitəsidir. Coğrafi təbəqələri kağız xəritəyə yerləşdirdi və həyat qurtaran kəşfi etdi. Coğrafi informasiya sistemləri sahəsi 1960-cı illərdə kompüterlər ilə başlamış və kəmiyyət və hesablama coğrafiyasının ilk anlayışları olaraq ortaya çıxmışdır. Daha sonra, Michael Goodchild-in rəhbərlik etdiyi Milli Coğrafi İnformasiya və Təhlil Mərkəzi, məkan təhlili və vizuallaşdırma kimi əsas coğrafi informasiya elmi mövzuları üzrə tədqiqatları rəsmiləşdirdi. Bu səylər coğrafiya elm dünyasına təkan verdi və CİS-in əsasını qoydu.
Rocer Tomlinsonun Kanada Coğrafi İnformasiya Sistemini başlatmaq, planlaşdırmaq və inkişaf etdirmək üzrə qabaqcıl işi 1963-cü ildə dünyada ilk kompüterləşdirilmiş CİS ilə nəticələndi. Kanada hökuməti Tomlinsona öz təbii ehtiyatlarının idarə oluna bilən inventarını yaratmağı tapşırmışdı. O, bütün əyalətlərdən təbii ehtiyat məlumatlarını birləşdirmək üçün kompüterlərdən istifadə etməyi nəzərdə tuturdu.
R.Tomlinson
GIS əsasən 5 komponentdən ibarətdir: Avadanlıq, Proqram təminatı, Məlumat, İnsanlar və Metodlar.
Aparat təminatı (Hardware)
CİS-in işləməsini təmin edən bütün kompüter və onun əlavə məhsulları apparat təminatı adlanır. Bütün sistemin ən vacib aləti kimi görünən kompüterlə yanaşı, periferik avadanlıqlara da ehtiyac var. Məsələn, printerlər, plotterlər, skanerlər, rəqəmsallaşdırıcılar, məlumat toplayıcılar kimi qurğular informasiya texnologiyaları alətləri kimi CİS üçün vacib sayıla bilən avadanlıqlardır. Bu gün bir çox CİS proqram təminatları müxtəlif aparatlarda işləyir. Mərkəzləşdirilmiş kompüter sistemlərindən stolüstü kompüterlərə, fərdi kompüterlərdən şəbəkə ilə təchiz edilmiş kompüter sistemlərinə qədər çoxlu müxtəlif növ avadanlıqlar mövcuddur.